Αναρχία και Πηγαίος Κώδικας

Τι σχέση έχει το Κίνημα Ελεύθερου Λογισμικού με τον Αναρχισμό;

1. Anarchie und Quellcode (German)
2. Anarchy and Source Code (Englisch)
3. Αναρχία και Πηγαίος Κώδικας (Greek by Vasilis Papavasileiou)
4. Анархия и исходный код (Перевод: Дмитрий Скоробогатов)
5. Anarquía y el código fuente (Spanisch von Vicente Vargas Martinez)

Σε ένα εστιατόριο στη Νέα Υόρκη δύο άντρες γευμάτιζαν μαζί και συζητούσαν τα επόμενα βήματα της μικρής τους επανάστασης. Ένας από αυτούς, ο Eben Moglen, εν συντομία αναρωτήθηκε πως φαίνονταν στα μάτια των περαστικών. „Ήμασταν εκεί, αυτοί οι δύο αναρχικοί με μικρή γενειάδα, συνωμοτώντας και σχεδιάζοντας τα επόμενα βήματα. Αν κάποιος άκουγε κατά τύχη τη συζήτησή μας θα νόμιζε ότι ήμασταν τρελοί, αλλά εγώ ήξερα: ήξερα ότι η επανάσταση βρισκόταν ακριβώς εκεί, σε εκείνο το τραπέζι“. Και ο άντρας που καθόταν δίπλα του, ο Richard Stallman, ήταν αυτός που θα την πραγματοποιούσε. (Cp. Williams 2002, 184)

Δεν θεωρούσε τον εαυτό του αναρχικό μόνο ο Eben Moglen, Καθηγητής Νόμου και Ιστορίας της Νομικής στη Νομική Σχολή του Columbia. Και ο Richard Stallman, ένα από τα πιο εξαίρετα πρόσωπα του Κινήματος Ελεύθερου Λογισμικού αντιλαμβανόταν τον εαυτό του ως αναρχικό. Δεν πρέπει να φανταζόμαστε τους αναρχικούς του Κινήματος Ελεύθερου Λογισμικού σαν την εικόνα από το cartoon: ένας ατημέλητος παράφρων, με ένα τρελό σπιθίρισμα στα μάτια και οπλισμένος. Αντίθετα: Αντί για το χάος, o Stallman αξιώνει μια νέα μορφή τάξης για την πνευματική ιδιοκτησία με τους όρους της ηθικής των hackers – η πρόσβαση στη γνώση θα έπρεπε να είναι ελεύθερη, αποκεντρωμένη, αντί-γραφειοκρατική και αντί-αυταρχική. Καθώς η ιδέα του αναρχισμού γίνεται διαφορετικά αντιληπτή στις Ηνωμένες Πολιτείες σε σχέση με την Ευρώπη, ο Stallman δεν έχει καμία αντίρρηση να αποκαλεί τον εαυτό του αναρχικό. Στο βιβλίο του Ο Αμερικάνος ως Αναρχικός o David DeLeon, Καθηγητής κοινωνικής και πνευματικής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Howard στην Washington D.C., εξηγεί ότι ο αναρχισμός στην Αμερική γίνεται αντιληπτός ως η μορφή ριζοσπαστικής, εποικοδομητικής κριτικής της υποτίθεται φιλελεύθερης κοινωνίας των Ηνωμένων Πολιτειών. Επιπλέον, και αυτή είναι η διατριβή μου, o Αμερικάνικος Αναρχισμός ήταν αναγκαίος για την ανάπτυξη της ηθικής των hackers. (Imhorst 2004)

Το μήνυμα του Stallman είναι ένα ριζοσπαστικό πολιτικό μήνυμα γιατί αγγίζει το ζήτημα της ατομικής ιδιοκτησίας, έναν σημαντικό ακρογωνιαίο λίθο της κοινωνίας μας. Η πώληση πνευματικής ατομικής ιδιοκτησίας με τη μορφή λογισμικού φαίνεται σχεδόν να έχει δικαίωμα κοπής νομισμάτων στη στροφή του 21ου αιώνα. Ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο, ο Bill Gates, δεν κέρδισε τα χρήματά του ούτε με πετρέλαιο, ούτε με χρυσό, ούτε με εκτίμηση μετοχών. Κέρδισε τα χρήματά του από το λογισμικό. Με πνευματικά δικαιώματα και πατέντες πνευματικής ιδιοκτησίας σε μορφή λογισμικού μπορείτε να βγάλετε δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ από την αρχή της δεκαετίας του 1980.

Οι αντίπαλοι του Stallman τον κατηγορούν για προσπάθεια εγκατάλειψης της πνευματικής ιδιοκτησίας και προσκόλληση σε μια κομμουνιστική ουτοπία με το Κίνημα Ελεύθερου Λογισμικού. Ο Stallman δεν θεωρεί τον εαυτό του κομμουνιστή ή αντι-καπιταλιστή δημόσιο εχθρό που επιδιώκει την εγκατάλειψη της ατομικής ιδιοκτησίας. Η άδεια του Stallman, η GNU General Public License (GPL). η πολιτική έκφραση του ελεύθερου πνεύματος του Κινήματος Ελεύθερου Λογισμικού δεν σημαίνει εγκατάλειψη της πνευματικής ιδιοκτησίας. Αντίθετα: Η άδεια προστατεύει συγκεκριμένη μορφή πνευματικής ιδιοκτησίας.

Ο προγραμματιστής ελεύθερου λογισμικού δίνει τον έλεγχο της δουλειάς του, αλλά δεν χάνει ο ίδιος τη δουλειά του. Παραμένει ο συγγραφέας του προγράμματος. Ο χρήστης του προγράμματος έχει συγκεκριμένες ελευθερίες· την ελευθερία να το τροποποιήσει και να δημοσιεύσει το τροποποιημένο έργο. Μόνο μια συνθήκη σχετίζεται με αυτή τη διαδικασία: Το τροποποιημένο έργο πρέπει να δημοσιευθεί με τους όρους της GPL. Υπάρχουν παρόμοιες Άδειες για βιβλία, μουσική και άλλες μορφές πνευματικής ιδιοκτησίας. Κανείς δεν μπορεί να παρακρατήσει αυτές τις ελευθερίες. Το ελεύθερο λογισμικό δεν πρέπει να είναι περιουσία συγκεκριμένου ανθρώπου, αλλά πρέπει να είναι περιουσία του κοινού. Το αντίθετο του ελεύθερου λογισμικού είναι το ιδιόκτητο λογισμικό. Ένα ιδιόκτητο πρόγραμμα όπως το Word της Microsoft είναι περιουσία της Εταιρίας Microsoft. Ο χρήστης που έχει εγκαταστήσει το Word έχει μόνο το δικαίωμα να χρησιμοποιήσει το πρόγραμμα, αλλά όχι το δικαίωμα της ιδιοκτησίας. Η εκτενής άδεια έχει σκοπό να προστατεύσει το Word από τροποποιήσεις και αντιγραφή. Η GPL, αντίθετα, ενθαρρύνει τους χρήστες να τροποποιήσουν και να αντιγράψουν. Κανείς δεν αποκλείεται από την ιδιοκτησία του λογισμικού GPL. Έτσι κανείς δεν μπορεί να ελέγξει την κυκλοφορία του ελεύθερου λογισμικού. Οποιοσδήποτε θέλει το λογισμικό μπορεί να το αποκτήσει εύκολα με αντιγραφή και διανομή. Χάρη σε αυτή τη διαδικασία η διαθεσιμότητα GPL λογισμικού αυξάνεται ραγδαία. Αφενός μεν η GPL αποτρέπει την εξαίρεση οποιουδήποτε θέλει να χρησιμοποιήσει ελεύθερο λογισμικό, αφετέρου δε η GPL αφαιρεί την δυνατότητα να χρησιμοποιήσετε ελεύθερο λογισμικό για να παράγετε ιδιόκτητο. Κανείς δεν μπορεί να παρεμποδιστεί από το να χρησιμοποιήσει το λειτουργικό σύστημα GNU/Linux και κανείς δεν μπορεί να το στερήσει από κάποιον άλλο. Οποιοσδήποτε έχει κατεβάσει το GNU/Linux από το Internet, έχει εγκαταστήσει το GNU/Linux στον υπολογιστή του, έχει μοιράσει ή πουλήσει αντίγραφα είναι ιδιοκτήτης του δικού του GNU/Linux. Με αυτή την έννοια η GPL είναι μια μορφή αντί-άδειας και για αυτό ο Richard Stallman προτιμά να μιλά για copyleft και όχι για copyright.

Η πολιτική φιλοσοφία του Stallman βασίζεται στην ηθική των hackers. Ένα κώδικας που αναπτύχθηκε από νέα φρικιά των υπολογιστών στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασσαχουσέτης (MIT) στο τέλος της δεκαετίας του 50. Έμαθαν μαζί να προγραμματίζουν τους πρώτους υπολογιστές στο MIT και μοιράζονταν τη γνώση που μόλις είχαν αποκτήσει. Συνόψιζαν τον συνήθη προγραμματισμό, την εκμάθηση και την ελεύθερη ροή πληροφορίας με τον όρο hacking και αποκαλούσαν τους εαυτούς τους hackers πριν οι δημοσιογράφοι χρησιμοποιήσουν τον όρο αναφερόμενοι στους πειρατές των υπολογιστών. Η ηθική των hackers θεωρείται αναρχική καθώς αναφέρεται σε ελευθερία και αποκέντρωση, και με βάση τις αντί-γραφειοκρατικές και αντί-αυταρχικές επιδιώξεις της.

Ο αναρχισμός στην Ευρώπη έχει σχεδόν εξαφανιστεί, αλλά παραμένει στην Αμερικάνικη παράδοση. Για αυτό το φαινόμενο, ο DeLeon αναφέρει τρία ουσιώδη χαρακτηριστικά στο Ο Αμερικάνος ως Αναρχικός: τον ριζοσπαστικό Προτεσταντισμό ως ενδοστρεφή θρησκεία, έναν μεγάλο γεωγραφικό χώρο όπου οι κοινότητες μπορούν να αντισταθούν στον έλεγχο του κράτους, και τον Αμερικάνικο Αναρχο-καπιταλισμό [1]:

Οι ριζοσπάστες μας είναι επικεντρωμένοι στη χειραφέτηση, στο σπάσιμο των φυλακών της εξουσίας αντί για τη σχεδίαση κάποιας ανοικοδόμησης. Είναι υπέρμαχοι της κατάργησης της θανατικής ποινής και της δουλείας, όχι οικοδόμοι θεσμών· υποστηρικτές της απελευθέρωσης της γυναίκας, της απελευθέρωσης των gay, της θεολογίας της απελευθέρωσης, την μαύρης απελευθέρωσης· προφήτες, όχι παπάδες· αναρχικοί, όχι διαχειριστές. Γενικά υποθέτουν ότι το απελευθερωμένο πνεύμα θα απαιτεί λίγη ή καθόλου καθοδήγηση. (DeLeon 1978, 4)

Αμερικάνικος Ριζοσπαστισμός

Μετά από 200 χρόνια ανεξαρτησίας ο αναρχισμός στην Αμερική είναι ριζικά διαφορετικός από τον αναρχισμό στην Ευρώπη ή τη Ρωσία. Οι κάτοικοι των ΗΠΑ δημιούργησαν τον δικό τους φιλελεύθερο ριζοσπαστισμό στα νέα εδάφη, νέοι άνθρωποι, νέες ιδέες. Ο Αμερικάνικος ριζοσπαστισμός ήταν νέος και όχι παραλλαγή κάποιου Ευρωπαϊκού ριζοσπαστισμού. Οι Αμερικάνοι αναρχικοί ποτέ δεν ήθελαν να καταργήσουν τις αρχές. Ήταν υποστηρικτές μιας νέας μορφής τάξης, την τάξη του Αμερικάνικου αναρχισμού. Η ιδέα του αναρχισμού είναι προβληματική, γιατί ο ίδιος ο αναρχισμός ποτέ δεν μπορεί να είναι δόγμα ή οργανωμένη θεωρία. Κάθε υποστηρικτής του αναρχισμού πρέπει να επαναπροσδιορίσει την ιδέα και να την αναπαραστήσει διαφορετικά. Συμπερασματικά, κανείς μπορεί να διαχωρίσει την ιδέα σε „δεξιό“ και „αριστερό“ αναρχισμό στην Αμερική. Αυτή η προσαρμοστικότητα είναι λοιπόν εντούτοις ο λόγος για τον οποίο ο αναρχισμός συμβαίνει καθ‘ όλη τη διάρκεια της ιστορίας μας. Τον τελευταίο αιώνα βρήκε την έκφρασή του πιο χαρακτηριστικά στο hippie κίνημα.

Οι αναρχικοί hippies στην California ήταν πρωτοπόροι μιας πολιτικής αντικουλτούρας τη δεκαετία του 1960. Είχαν επιρροή σε αριστερά κινήματα σε όλο τον κόσμο. Οργάνωναν καμπάνιες ενάντια στον μιλιταρισμό, το ρατσισμό, τις φυλετικές διακρίσεις και ούτω καθ‘ εξής με την πολιτική μορφή της „άμεσης δράσης“, ο προηγούμενος όρος στην αναρχική παράδοση είναι „προπαγάνδα των πράξεων“. Οι Βρετανοί κοινωνιολόγοι Richard Barbrook και Andy Cameron χαρακτήρισαν στο κείμενό τους Η Καλιφορνέζικη Ιδεολογία αυτούς τους hippies ως „φιλελεύθερους με την κοινωνική έννοια του όρου“. Το hippie κίνημα δεν δημιούργησε ιεραρχίες όπως οι παραδοσιακοί αριστεροί, αλλά δημιούργησαν συλλογικές και δημοκρατικές δομές.

Προ πάντων, η Καλιφορνέζικη Νέα Αριστερά συνδύαζε πολιτικό αγώνα με πολιτισμική εξέγερση. Αντίθετα με τους γονείς τους, οι hippies αρνήθηκαν να συμβιβαστούν με δύσκαμπτες κοινωνικές συμβάσεις που επιβάλλονταν στους ανθρώπους των οργανισμών από τον στρατό, τα πανεπιστήμια, τις εταιρίες, ακόμα και αριστερής κατεύθυνσης πολιτικά κόμματα. Αντίθετα ανοιχτά διακήρυξαν την άρνηση του ορθού κόσμου μέσω του ανέμελου ντυσίματος, της σεξουαλικής ελευθερίας, της δυνατής μουσικής και των ψυχαγωγικών ναρκωτικών. (Barbrook και Cameron 1995)

Αναρχικοί Hackers

Τα φρικιά των υπολογιστών στο MIT αδιαφορούσαν για τη σεξουαλική ελευθερία, τη δυνατή μουσική και τα χαλαρωτικά ναρκωτικά. Και όμως είχαν πολλά κοινά με τους hippies· για παράδειγμα την αναρχική άρνηση αυταρχικών και γραφειοκρατικών δομών και την επιθυμία να ξεπεράσουν αυτές τις δομές. Η υποκουλτούρα των hackers προέκυψε στα τέλη της δεκαετίας του 1950 στο ΜΙΤ, γράφει ο Steven Levy στο βιβλίο του Hackers – Ήρωες της Επανάστασης των Υπολογιστών. Την άνοιξη του 1959 το πανεπιστήμιο προσέφερε την πρώτη σειρά μαθημάτων στον προγραμματισμό υπολογιστών. Την εποχή εκείνη απαιτούσε αρκετό χρόνο ο προγραμματισμός ενός υπολογιστή. Έπρεπε κανείς να δώσει εντολές με διάτρητες κάρτες σε αυτό το μηχάνημα, γιατί δεν υπήρχε οθόνη. Ωστόσο έπρεπε επίσης να προσπεράσεις τους μηχανικούς της IBM, που αποκαλούσαν τους εαυτούς τους „το ιερατείο“ και επέβλεπαν τον υπολογιστή. Όταν οι πρώτοι hackers όπως ο Peter Samson, o Bob Saunders και ο Alan Kotok ήθελαν να χρησιμοποιήσουν ένα από αυτά τα μηχανήματα κόστους ενός εκατομμυρίου δολαρίων, εκδιώκονταν από το μηχάνημα από το ιερατείο.

Ακόμα και η δουλειά με το IBM μηχάνημα ήταν εξοντωτική. Δεν υπήρχε τίποτα χειρότερο από τη μεγάλη αναμονή ανάμεσα στη στιγμή που παρέδιδες τις κάρτες σου και τη στιγμή που τα αποτελέσματα σου επιστρέφονταν. Αν είχες κάνει λάθος σε ένα έστω γράμμα σε μια εντολή, το πρόγραμμα θα χτυπούσε και η όλη διαδικασία έπρεπε να ξεκινήσει από την αρχή. Πήγαινε χέρι χέρι με τον αποπνικτικό πολλαπλασιασμό των χαζών κανόνων που διαπότιζαν την ατμόσφαιρα στο υπολογιστικό κέντρο. Οι περισσότεροι κανόνες είχαν σχεδιαστεί για να κρατήσουν τρελούς νέους hackers σαν τον Samson, τον Koton και τον Saunders μακρυά από το ίδιο το μηχάνημα. Ο πιο αυστηρός κανόνας από όλους ήταν ήταν ότι κανείς δεν θα έπρεπε να ακουμπήσει ή να μαστορεύει το ίδιο το μηχάνημα. Αυτό, φυσικά, ήταν αυτό για το οποίο οι άνθρωποι εκείνοι πέθαιναν περισσότερο από οτιδήποτε άλλο στον κόσμο, και οι περιορισμοί τους τρέλαιναν. (Levy 1984, 27)

Για τον Samson και τον Kotok ήταν αρκετό να ρίξουν έστω μια ματιά στο μηχάνημα. Ήθελαν να ξέρουν πως δούλευε το μηχάνημα. Και έτσι πήγαν σε εκείνη τη σειρά μαθημάτων. Οι σοβαροί κανόνες στο περιβάλλον του IBM μηχανήματος και το ιερατείο έκαναν πολύ δύσκολο το hacking για τους νέους hackers. Η υποκουλτούρα των hackers δεν απέκτησε ορμή πριν εμφανιστεί μια νέα γενιά hackers υπολογιστών. Ήταν ευκολότερο για τα πρώτα φρικιά των υπολογιστών να δουλέψουν με τους νέους υπολογιστές, γιατί υπήρχαν λιγότερα διαχειριστικά σύνορα να υποφέρουν. Αυτοί οι υπολογιστές είχαν επιπλέον οθόνες και ήταν μηχανήματα κατανομής χρόνου (time-sharing) με πολλαπλούς σταθμούς εργασίας· οι hackers δεν ήταν πλέον υποχρεωμένοι να χρησιμοποιούν διάτρητες κάρτες. Τα νέα μηχανήματα ενέπνευσαν τους προγραμματιστές σε μια νέα μορφή προγραμματισμού και οι hackers ήταν πρωτοπόροι της.

Ηθική των Hackers

Στον καθημερινό τους αγώνα για υπολογιστικό χρόνο και ενάντια στις αρχές, αυτούς που ήθελαν να τους αποτρέψουν από το hacking, οι νέοι hackers ανέπτυξαν μια δικιά τους ηθική. Ήταν ακόμα λίγοι και δεν αντιμετώπιζαν τόσο σοβαρά την ηθική των hackers όσο θα την αντιμετώπιζαν άλλοι hackers στο μέλλον. Η ηθική των hackers δεν είχε δημοσιευθεί ως μανιφέστο, κυκλοφορούσε προφορικά. Κανείς δεν συζητούσε για την ηθική. Οι hackers που την αποδέχονταν την αντιλαμβάνονταν ως αξίωμα. Τα σημαντικά σημεία της ηθικής των hackers ήταν ότι η πρόσβαση στους υπολογιστές θα έπρεπε να είναι απεριόριστη, δεν θα έπρεπε να εμπιστευόμαστε τις αρχές και θα έπρεπε να προωθηθεί η αποκέντρωση (Cp. Levy 1984, 40 et sqq.)

Κυρίως η γραφειοκρατία του πανεπιστημίου ήταν που έκανε δύσκολο για τους hackers να λάβουν πολύτιμο υπολογιστικό χρόνο. Ανοικτά συστήματα χωρίς γραφειοκρατία και αρχές τους επέτρεπαν να είναι πιο παραγωγικοί με τους υπολογιστές. Καθισμένοι πίσω από την κονσόλα ενός IBM μηχανήματος είχαν ισχύ πάνω στον υπολογιστή. Άρα είναι μάλλον φυσιολογικό που οι hackers δεν εμπιστεύονταν κάθε άλλη δύναμη που τους κρατούσε μακριά από το hacking και τους καθιστούσε ανίσχυρους.

Στο Hackers, ο Levy κατέγραψε την ιστορία της κουλτούρας και της ηθικής των hackers στο MIT μέχρι τον προσωρινό τερματισμό της το 1984. Ολόκληρο το τελευταίο κεφάλαιο ασχολείται με τον Richard Stallman τον οποίο ο Levy θεωρεί τον τελευταίο πραγματικό hacker. Ο Stallman πιστεύει ότι η κουλτούρα των hackers στο MIT ήταν ένα παράδειγμα για έναν μεγάλο και αναρχικό οργανισμό που δούλευε τέλεια μέχρι την εξόντωσή του. Ο Stallman πήρε ως παράδειγμα την κουλτούρα των hackers και ίδρυσε μια νέα κοινότητα, το Εγχείρημα GNU, έναν σημαντικό ακρογωνιαίο λίθο για το Κίνημα Ελεύθερου Λογισμικού.

Το Κίνημα Ελεύθερου Λογισμικού δεν είναι μόνο το Εγχείρημα GNU. Η σημαντικότερη διαχωριστική γραμμή διαγράφεται μεταξύ των υποστηρικτών της άδειας σαν του BSD και της GPL. Berkeley Software Distribution (Διανομή Λογισμικού Berkeley) είναι το όνομα του Unix παραγώγου που διακινούσε το Πανεπιστήμιο της California στο Berkeley τη δεκαετία του 1970. Το όνομα επίσης χρησιμοποιείται συνολικά για τους σύγχρονους συνεχιστές αυτών των διανομών όπως το FreeBSD, το NetBSD και το OpenBSD. Αντίθετα με την GPL, οι άδειες σαν του BSD επιτρέπουν τη χρήση του πηγαίου κώδικα -που δημοσιεύεται με τους όρους της BSD άδειας- σε ιδιόκτητο λογισμικό. Μέχρι πρόσφατα, αρκούσε να ευχαριστεί κανείς το Πανεπιστήμιο της California. Η χρήση της GPL ή μιας άδειας σαν την BSD μπορεί να είναι σημείο διαμάχης κατά την έναρξη ενός εγχειρήματος λογισμικού. Αν αποφασίσετε να χρησιμοποιήσετε την BSD άδεια, άλλοι άνθρωποι θα έχουν τη δυνατότητα να αναπτύξουν ιδιόκτητο λογισμικό από τη δουλειά σας. Αν κάποιος αποφασίσει να χρησιμοποιήσει την GPL όλοι έχουν την υποχρέωση να αποκαλύψουν τον τροποποιημένο πηγαίο κώδικα στο εγχείρημα. Ο δημοσιογράφος Peter Wayner γράφει στο βιβλίο του Ελεύθερο για Όλους: Πως το Linux και το Κίνημα Ελεύθερου Λογισμικού Υπονομεύουν τους Τιτάνες της Υψηλής Τεχνολογίας:

Οι άνθρωποι που αγκαλιάζουν την GPL είναι πιθανότερο να αποδεχθούν τον Richard Stallman, ή τουλάχιστον είναι λιγότερο πιθανό να τον καταραστούν δημοσίως. Τείνουν να είναι ιερόσυλοι και ατομικιστές. Τα GPL εγχειρήματα τείνουν να είναι περισσότερο της μόδας και οδηγούνται από ένα περίεργο μείγμα προσωπικότητας και ain’t-it-cool υστερίας. Οι άνθρωποι στην πλευρά των αδειών σαν την BSD, αντίθετα, φαίνονται ρεαλιστές, οργανωμένοι και συγκεντρωμένοι. (Wayner 2000, 135)

Υποστηρικτές της BSD-styled άδειας δεν την λατρεύουν, αλλά πιέζουν για την ελευθερία αυτού του τύπου των αδειών σε αντίθεση με την GPL. Δεν έχουν αστέρες σαν τον Richard Stallman και τον Linus Torvalds. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο τύπος συνήθως αγνοεί τα BSD εγχειρήματα. Και στο κάτω κάτω οι υποστηρικτές της BSD δεν αρέσκονται στην σταυροφορία του Richard Stallman για ελεύθερο λογισμικό. Η οπτική γωνία του Stallman είναι πιο ριζοσπαστική. Θέλει ένα σύστημα ελεύθερου λογισμικού, κάτι σαν το Unix, αλλά καλύτερο. Και έτσι ονόμασε τη δουλειά του GNU. Είναι αναδρομικό ακρωνύμιο και σημαίνει „GNU’s Not Unix“ (Το GNU δεν είναι Unix). Από τον σχηματισμό του το Εγχείρημα GNU στοχεύει στην ανάπτυξη ενός εξ ολοκλήρου ελεύθερου και πλήρως χρηστικού λειτουργικού συστήματος με όλα τα αναγκαία προγράμματα. Από την αρχή, θα έπρεπε να είναι περισσότερα από μια δεξαμενή για ελεύθερο λογισμικό. Το GNU είναι ένα σύστημα ελεύθερου λογισμικού που προσπαθεί να αντικαταστήσει όλο το ιδιόκτητο λογισμικό με GNU λογισμικό. Με την ίδρυση του GNU η σταυροφορία του Stallman για ελεύθερο λογισμικό είχε αρχίσει. Η ελευθερία που μέχρι τότε ήταν κωδικοποιημένη μόνο στην ηθική των hackers είχε τώρα γίνει ένα συμβόλαιο μεταξύ προγραμματιστών και χρηστών με την GNU General Public License (Γενική Δημόσια Άδεια). Η GPL όφειλε να υπερασπίζεται το σύστημε ελεύθερου λογισμικού από την εκμετάλλευση.

Ο Αναρχισμός του Open Source Initiative (Πρωτοβουλία Ανοικτού Κώδικα)

Στις 15 Μαίου 1969 ο Κυβερνήτης Ronald Reagan διέταξε οπλισμένους αστυνομικούς να επιτεθούν στους διαμαρτυρόμενους hippies που είχαν καταλάβει το Λαϊκό Πάρκο κοντά στην Πανεπιστημιούπολη του Berkeley του Πανεπιστημίου της California. Εκεί ένας άνδρας έχασε τη ζωή του από πυροβολισμό και πολλοί τραυματίστηκαν. Το συντηρητικό κατεστημένο με τον Κυβερνήτη Reagan και η αντικουλτούρα των hippies φαίνονταν ανταγωνιστές. Ωστόσο, στο βιβλίο του Ο Αμερικάνος ως Αναρχικός ο David DeLeon ανακαλύπτει ότι ο κυβερνήτης Reagan και οι hippies ήταν τα δύο άκρα του ίδιου Αμερικάνικου αναρχισμού [1].

Ο David DeLeon σημειώνει ότι ο αναρχισμός έχει αξία ως μια γενική ριζοσπαστική κριτική από την δεξιά και την αριστερή πτέρυγα της φιλελεύθερης Αμερικάνικης κοινωνίας. Ονομάζει τις δύο πτέρυγες επίσης „δεξιοί και αριστεροί φιλελεύθεροι“, όπου φιλελεύθερος είναι μια ακόμα λέξη για το αναρχικός.

Εφαρμόζοντας τη θεωρία του DeLeon στους υποστηρικτές της GPL και του Open Source Definition (Ορισμός του Ανοικτού Κώδικα), τα δύο φαίνονται ως δύο άκρα του Αμερικάνικου αναρχισμού. Στο δοκίμιό του Ο Καθεδρικός και το Παζάρι ο Eric S. Raymond αποκαλεί τα δύο άκρα μοντέλο Καθεδρικού και μοντέλο Παζαριού. (Cp. Raymond 2001)

Στις 15 Μαίου 1969 ο Κυβερνήτης Ronald Reagan διέταξε οπλισμένους αστυνομικούς να επιτεθούν στους διαμαρτυρόμενους hippies που είχαν καταλάβει το Λαϊκό Πάρκο κοντά στην Πανεπιστημιούπολη του Berkeley του Πανεπιστημίου της California. Εκεί ένας άνδρας έχασε τη ζωή του από πυροβολισμό και πολλοί τραυματίστηκαν. Το συντηρητικό κατεστημένο με τον Κυβερνήτη Reagan και η αντικουλτούρα των hippies φαίνονταν ανταγωνιστές. Ωστόσο, στο βιβλίο του Ο Αμερικάνος ως Αναρχικός ο David DeLeon ανακαλύπτει ότι ο κυβερνήτης Reagan και οι hippies ήταν τα δύο άκρα του ίδιου Αμερικάνικου αναρχισμού [1].

Ο David DeLeon σημειώνει ότι ο αναρχισμός έχει αξία ως μια γενική ριζοσπαστική κριτική από την δεξιά και την αριστερή πτέρυγα της φιλελεύθερης Αμερικάνικης κοινωνίας. Ονομάζει τις δύο πτέρυγες επίσης „δεξιοί και αριστεροί φιλελεύθεροι“, όπου φιλελεύθερος είναι μια ακόμα λέξη για το αναρχικός.

Εφαρμόζοντας τη θεωρία του DeLeon στους υποστηρικτές της GPL και του Open Source Definition (Ορισμός του Ανοικτού Κώδικα), τα δύο φαίνονται ως δύο άκρα του Αμερικάνικου αναρχισμού. Στο δοκίμιό του Ο Καθεδρικός και το Παζάρι ο Eric S. Raymond αποκαλεί τα δύο άκρα μοντέλο Καθεδρικού και μοντέλο Παζαριού. (Cp. Raymond 2001)

Στο βιβλίο του O Μήνας του Μυθικού Ανθρώπου: Δοκίμια για την Μηχανική του Λογισμικού που δημοσιεύθηκε το 1975, o Frederick P. Brooks αναπτύσσει έναν κανόνα που ισχυρίζεται ότι όσο περισσότεροι άνθρωποι συμμετέχουν σε ένα εγχείρημα λογισμικού τόσο περισσότερο θα διαρκέσει. Όπως πολλοί άλλοι hackers και ως πρώην μέλος του GNU εγχειρήματος, o Eric Raymond πίστευε ότι πολλοί μάγειρες θα κατέστρεφαν τη σούπα και με βάση τον κανόνα του Brook λιγότεροι hackers εμπλεκόμενοι σε ένα εγχείρημα λογισμικού θα ήταν προς όφελος του εγχειρήματος. Σύμφωνα με τον νόμο του Brook τα εγχειρήματα GNU λογισμικού αποτελούνταν από λίγους προγραμματιστές. Προς έκπληξη του Raymond ο Torvalds απέδειξε ότι το μάυρο είναι άσπρο με τις συχνές κυκλοφορίες του Linux: Όσο περισσότερους hackers ο Torvalds προσκαλούσε στο εγχείρημα Linux τόσο καλύτερο γινόταν το Linux.

Ο Raymond καταγράφει τις παρατηρήσεις του στο δοκίμιο Ο Καθεδρικός και το Παζάρι το οποίο συγκρίνει τα δύο διαφορετικά είδη ηγεσίας του GNU και του Linux εγχειρήματος. Το δοκίμιο εξελίχθηκε από έναν λόγο που ο Raymond εκφώνησε στο Συνέδριο Linux στη Γερμανία το 1997. Ο τίτλος του εγχειρήματος πηγάζει από την κεντρική αναλογία: τα GNU προγράμματα φαίνονται σαν εντυπωσιακοί καθεδρικοί, μνημεία που σχεδιάζονται μέσω της hacker ηθικής και κατασκευάζονται για την αιωνιότητα. Το εγχείρημα Linux θυμίζει ένα μεγάλο παζάρι με φλύαρους πωλητές. Η αναλογία του Raymond υπονοεί μια σύγκριση μεταξύ του Stallman και του Torvalds. Ο Stallman υποτίθεται ότι είναι ο κλασικός αρχιτέκτονας του καθεδρικού. Είναι ο guru του προγραμματισμού που μπορεί να εξαφανιστεί για 18 μήνες και να επιστρέψει με τον λαμπρό GNU μεταγλωττιστή. Σε σύγκριση, ο Torvalds μοιάζει περισσότερο με τον πρόσχαρο οικοδεσπότη ενός δείπνου. Η σχεδίαση του Linux συζητιέται σε συγκεκριμένες ομάδες εργασίας. Μόνο όταν οι συμμετέχοντες στις ομάδες εργασίας έρθουν σε σύγκρουση μεταξύ τους ο Torvalds είναι αναγκασμένος να επέμβει. Η βασική του δουλειά είναι να μην διακόπτεται η ροή ιδεών.

Χάρη στην ανάλυσή του ο Raymond έγινε γνωστός ως ο „ευαγγελιστής της ελεύθερης αγοράς“. Δεν πιστεύει πολύ σε εθνικές παρεμβάσεις στην οικονομία. Είναι ενάντιος στη συνταγματικότητα, η οποία επίσης περιλαμβάνει την κατοχή όπλων. Ο DeLeon θα τον χαρακτήριζε „δεξιό φιλελεύθερο“. „Δεξιοί φιλελεύθεροι“ είναι αναρχικοί που θεωρούν ότι η κυβέρνηση θα έπρεπε να τους αφήσει να κάνουν ότι θέλουν με τα χρήματα τους και τα όπλα τους. Ενώ ο Raymond ανέλυε το κίνημα ελεύθερου λογισμικού ανακάλυψε αυτό που ο ίδιος, ως δεξιός φιλελεύθερος, ήθελε να ανακαλύψει: μια ελεύθερη αγορά χωρίς κανόνες. Η βάση του κινήματος ελεύθερου λογισμικού είναι η ελευθερία του χρήστη. Το μοντέλο παζαριού ήδη αντιστοιχεί στην πιο πιθανή ελευθερία, γιατί πολλοί διαφορετικοί έμποροι μπορούν να ανταγωνίζονται μεταξύ τους. Τα GNU εγχειρήματα -όπως και ιδιόκτητο λογισμικό που αναπτύσσεται από εταιρίες και τους ανήκει- είναι δομημένα σαν καθεδρικοί των μεσαιωνικών χρόνων: Για την κατασκευή πιέζουν μια ομάδα παπάδων ώστε να επιτευχθούν οι προθέσεις του αρχιτέκτονα. Η κατασκευή του καθεδρικού πετυχαίνει μόνο όταν υπάρχουν αρκετά χρήματα, εργαζόμενοι και ένας ταλαντούχος αρχιτέκτονας. Σε αντίθεση, οι πολλοί διαφορετικοί έμποροι του παζαριού θέλουν ο ένας να βγάλει από τη μέση τον άλλο. Ο καλύτερος έμπορος έχει τους περισσότερους πελάτες το οποίο θυμίζει τον κοινωνικό Δαρβινισμό στα καλύτερά του: Όποιος προσαρμόζεται καλύτερα επιβιώνει. Ωστόσο, το δοκίμιο του Raymond είναι προβληματικό γιατί ούτε τα GNU εγχειρήματα φαίνονται σαν καθεδρικοί ούτε είναι παζάρι το εγχείρημα Linux. Επικεφαλής του Linux εγχειρήματος με τους χιλιάδες συν-προγραμματιστές είναι ο Linus Torvalds. Αυτός αποφασίζει τι εισέρχεται στον Linux πυρήνα και τι όχι. Το εγχείρημα Linux είναι μάλλον υβρίδιο και όχι καθαρό παζάρι ή καθαρός καθεδρικός.

Στην ομιλία του το 1997, ο Raymond μίλησε για το ελεύθερο λογισμικό. Το 1998 αντικατέστησε τον όρο ελεύθερο λογισμικό με τον ανοικτό κώδικα στο δοκίμιό του. Για τον Raymond και ορισμένους άλλους υποστηρικτές του κινήματος ελεύθερου λογισμικού ο Stallman γινόταν όλο και περισσότερο δυσάρεστος. Για αυτούς λόγω των πολιτικών του θέσεων ο Stallman μυρίζει κομμουνισμό, και ο κομμουνισμός είναι προβληματικός για μια κοινότητα που θέλει να μπει στις επιχειρήσεις. Πίστευαν ακόμα ότι το κίνημα δεν θα έπρεπε να επικεντρώνεται στην GPL σε τέτοιο βαθμό. Ήθελαν ένα σύστημα λογισμικού που περιλαμβάνει το GPL λογισμικό όπως επίσης και την BSD ή παρόμοιες άδειες και το ονόμασαν „open source“. Για αυτό λέει ο Volker Grassmuck:

Το „Free“ (ελεύθερο ή δωρεάν) δεν προκαλεί μόνο σύγχυση („free beer“ και „free speech“). Στη γη της ελευθερίας έχει γίνει μια βρώμικη λέξη που προκαλεί εντάσιες, κατά κάποιο τρόπο μια λέξη με τέσσερα γράμματα που παραπέμπει σε κομμουνισμό. (Grassmuck 2002, 230)

Οι τελευταίοι πραγματικοί hackers

Για το βιβλίο του Hackers ο Levy πήρε επίσης συνέντευξη από τον Richard Stallman. Αφιέρωσε σε αυτόν ένα ολόκληρο κεφάλαιο. Και όχι χωρίς λόγο, είχε τον τίτλο „Επίλογος: Ο Τελευταίος Πραγματικός Hacker“. Το 1984, τα πράγματα δεν φαίνονταν καλά για το ελεύθερο λογισμικό. Ο Stallman άνηκε στην γενιά των πρώτων hackers, που έμαθαν hacking στα τεράστια IBM μηχανήματα στα πανεπιστήμια. Οι νέοι άνθρωποι που εμφανίστηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1980 στα εργαστήρια των υπολογιστών είχαν μάθει να προγραμματίζουν στους υπολογιστές τους στο σπίτι χωρίς καμία ηθική και χωρίς την κοινότητα των hackers.

Αυτοί οι νέοι άνθρωποι έγραφαν συναρπαστικά νέα προγράμματα ακριβώς σαν τους προκατόχους τους, αλλά κάτι νέο θα ερχόταν μαζί τους: τα προγράμματα στην οθόνη εμφανίζονταν μαζί με σημειώσεις πνευματικής ιδιοκτησίας. Για τον RMS, που ακόμα πίστευε ότι όλη η πληροφορία έπρεπε να ρέει ελεύθερα, αυτό ήταν βλασφημία. „Δεν πιστεύω ότι το λογισμικό θα έπρεπε να ανήκει σε κάποιον“, γιατί η πρακτική αυτή σαμποτάρει την ανθρωπότητα σαν σύνολο. Εμποδίζει τους ανθρώπους να λάβουν το μέγιστο όφελος από την ύπαρξη του προγράμματος. (Levy 1984, 419)

Οι νέοι αυτοί hackers δεν ενδιαφέρονταν πραγματικά για την ηθική των hackers. Ο Stallman είχε μάθει στο υπολογιστικό κέντρο του MIT ότι ένας αναρχικός Οργανισμός ήταν εφικτός. Αλλά υπήρχε έλλειψη μαχητών λόγω της αποκέντρωσης των hackers χάρη στον σπιτικό υπολογιστή. Στην αρχή της δεκαετίας του 1980 ο Stallman αισθανόταν ως ο τελευταίος υποστηρικτής ενός νεκρού κινήματος με αναρχικές αρχές. Αυτό το κίνημα ήθελε να αναζωογονήσει. Με το κίνημα ελεύθερου λογισμικού η hacker κουλτούρα αναγεννήθηκε και ο Stallman άρχισε να ελευθερώνει τον πηγαίο κώδικα από ιδιόκτητες άδειες.

Το κίνημα ελεύθερου λογισμικού με το GNU, το BSD και το Open Source Initiative είναι μια ριζοσπαστική αναρχική κριτική της σημερινής τάξης στην πνευματική ιδιοκτησία, όχι μόνο στην φιλελεύθερη κοινωνία των Ηνωμένων Πολιτειών αλλά σε όλο τον παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Σε αντίθεση με τους εκπροσώπους του BSD ή τον αγοραίο-οικονομικό αναρχισμό του Eric Raymond από το OSI, ο Stallman αξιώνει έναν συλλογικό αναρχισμό που εκφράζεται σε σχέση με την πνευματική ιδιοκτησία με ελεύθερη διασκευή του Γάλλου αναρχικού Jean-Pierre Proudhon, ότι η ιδιοκτησία είναι ληστεία. Σήμερα, ο ισχυρισμός για εγκατάλειψη της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι για πολλούς ανθρώπους παράλογος. Αλλά μισή χιλιετία νωρίτερα, η υλοποίηση της ατομικής ιδιοκτησίας ήταν για πολλούς ανθρώπους παράλογη. Όπως λέει ο Jeremy Rifkin στην Πρόσβαση:

Ακόμα και η σκέψη να αφήσουμε τις αγορές και την ανταλλαγή περιουσίας πίσω μας είναι ασύλληπτη για πολλούς ανθρώπους σήμερα καθώς ο εγκλεισμός και η ιδιωτικοποίηση της γης και της εργασίας σε περιουσιακές σχέσεις πρέπει να συνέβη περισσότερο από μισή χιλιετία πριν (Rifkin 2000, 14)

O Stallman και οι GNU άνθρωποι του κινήματος ελεύθερου λογισμικού θέλουν να απελευθερώσουν όχι μόνο το λογισμικό, αλλά και τη μουσική και τα βιβλία από ιδιόκτητες άδειες. Σε μια συνέντευξη στο Spiegel Online ο Stallman εξηγεί γιατί: „τείνω προς την αριστερής κατεύθυνσης αναρχική ιδέα ότι θα πρέπει εθελοντικά να βρεθούμε μαζί και να σκεφτούμε πως μπορούμε μέσω της συνεργασίας να φροντίσουμε για όλους.“ (Klagges 1996)

Βιβλιογραφία

• Barbrook, R. und Cameron, A. (1995), `The Californian Ideology’. http://www.alamut.com/subj/ideologies/pessimism/califIdeo_I.html [30th November 2004].
• Brooks, F. P. (1995), The Mystical Man-Month: Essays on software engineering. New York.
• DeLeon, D. (1978), The American as Anarchist. Baltimore, MA.
• Grassmuck, V. (2002), Freie Software – Zwischen Privat- und Gemeineigentum. Bonn.
• Imhorst, C. (2004), Die Anarchie der Hacker – Richard Stallman und die Freie-Software-Bewegung. Marburg.
• Klagges, H. (1996), `Es reicht mir nicht, nur einfach neugierig auf die Zukunft zu sein, ich will etwas andern’. Interview with Richard Stallman. http://www.klagges.com/pdf/interview_stallman.pdf [30th November 2004].
• Levy, S. (1984), Hackers: Heroes of the Computer Revolution. New York.
• Raymond, E. S. (2001), The Cathedral and the Bazaar: Musings on Linux and Open Source by an Accidental Revolutionary. Sebastopol, CA.
• Rifkin, J. (2000), The Age Of Access. New York.
• Wayner, P. (2001), Free For All. How Linux and the Free Software Movement Undercut the High-Tech Titans. New York.
• Williams, S. (2002), Free as in Freedom – Richard Stallman’s Crusade for Free Software. Sebastopol, CA.

Σημειώσεις

[1] Επιπλέον, κανείς μπορεί ακόμα και να παραθέσει τις ιδιαίτερα „αντικυβερνητικές“ δηλώσεις του Ronald Reagan κατά τη διάρκεια των διάφορων εκστρατειών του. Προφανώς ωστόσο ένας Πρόεδρος Reagan δεν θα εγκατέλειπε το κράτος. Ίσως ακόμα επέκτεινε τις λειτουργίες του, όπως έκανε ως κυβερνήτης της California. Αυτός και άνθρωποι σαν τον Γερουσιαστή Barry Goldwater ήταν μόνο συγκρατημένα δεξιοί φιλελεύθεροι αλλά σίγουρα ήταν μέρος μιας ιδιαίτερης παράδοσης. (DeLeon 1978, 84)